آرتروز زانو (به انگلیسی: Knee Osteoarthritis) از عوامل شایع ایجاد درد در افراد بالاتر از چهل سال است. آرتروزمفصل زانو، شایعترین بیماری تخریبی ازمیان مفاصل بدن می‌باشد. میزان ابتلا در خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر است.
آرتروز یک بیماری تخریبی در مفصل است که ازآن به بیماری مفصلی پیشرونده یاد میشود. از این بیماری به نام‌های استئوآرتریت و استئوآرتروز نیز یاد می‌کنند. تخریب پیشرونده مفصل در جامعه ما به نام آرتروز معروف است. با توجه به اینکه بیماری با افزایش سن پیشرفت می‌کند به آرتریت پیری نیز معروف است. علاوه برسن، علل ژنتیکی، نوع شغل و حرفه، چاقی، عوامل هورمونی و نژاد نیز میتواند در بروزاین بیماری دخیل باشند.
مهمترین نشانه آرتروز زانو
مهمترین مشخصه آرتروز، تخریب تدریجی غضروف مفصلی و در نتیجه ایجاد درد است. قسمت دو انتهای هر استخوان، از غضروف که بافتی است انعطاف‌پذیر ساخته شده‌است. با شروع بیماری آرتروز زانو، غضروف انتهای تحتانی استخوان فمور (ران) و غضروف قسمت فوقانی استخوان درشت‌نی به تدریج دچار تغییرات تخریبی (دژنراتیو) می‌گردد. به همین ترتیب درگیری و آسیب غضروف کشکک به آرتروز این ناحیه منجر میشود؛
علت اصلی تخریب غضروف در بیماری آرتروز، عدم وجود عروق خونی جهت تغذیه این ناحیه و در نتیجه استعداد بالای تخریب بدون امکان بازسازی کافی می‌باشد و ازطرفی غضروف مفصلی فاقد عصب است و به هنگام آسیب دردی حس نمی‌شود که همین مسئله زمینه تخریب بیشتر را فراهم می‌کند. البته تغذیه غضروف از طریق غشاء سینوویوم و حرکات مفصل انجام میشود. علت اصلی درد التهاب است که بهترین جراحان ارتوپد با علم به این موضوع با تزریق مواد ضد التهاب مانند ازون و کورتون سعی در کاهش التهاب و درد دارند.
عوامل زمینه ساز
عواملی که روند آرتروز زانو را تسهیل می‌کنند عبارتنداز:
۱- ضربه: که میتواند به صورت حاد مانند زمین خوردن و یا تصادفات یا آسیبهای ورزشی باشد و یا به صورت مزمن مانند پریدن و جهیدن های متعدد و یا به عنوان مثال تعویض متعدد کلاج در حین رانندگی باشد.
۲-پارگی عناصر مفصل زانو (مثلاً منیسک‌ها، رباط‌ها و کپسول مفصلی)
۳-بیماری کندرومالاسی کشکک (نرم شدن غضروف زیر کشکک) و موارد دررفتگی مکرر آن
۴-شکستگی‌ها ی درون مفصلی و دررفتگی‌ها
۵-وجود بیماری‌های مفصلی (همانند آرتریت روماتوئید یا بیماری عفونی در مفصل و…)
۶-تغییر شکل‌ها (دفورمیتی‌ها) ی مفصل زانو که عبارتنداز:
- پای ضربدری
- پای پرانتزی
- خم شدن مفصل زانو
- حرکت بیش از اندازه مفصل به سمت عقب یا عقب زدگی زانو (هیپراکستنشن زانو)
۷-عدم کنترل فعالیت‌های روزمره که منجر به استرس بیش از اندازه به ناحیه زانو می‌گردد (مواردی چون چهارزانو نشستن، دوزانو نشستن، توالت طولانی مدت غیرفرنگی و بالا و پایین رفتن از پله‌ها به دفعات متوالی به خصوص پله‌هایی که شیب تند دارند)
۸-شغل و حرفه‌ای که باعث فشار بیش ازحد به زانو میشود به ویژه افرادی که در طول فعالیت‌های کاری سخت، هیچگونه استراحتی به مفاصل جهت ترمیم و احیای مجدد نمی‌دهند.
۹-چاقی
۱۰-عوامل ژنتیکی
۱۱-بیماری استئوکندریت دیسکان
۱۲-کیست منیسک
۱۳-منیسک دیسکی شکل
۱۴-بی‌ثباتی زانو به علت شلی رباط‌ها
علایم و نشانه‌ها
علایم و نشانه‌های آرتروز زانو ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:
-درد که با پیشرفت بیماری ایجاد میشود
-تغییر وضعیت عناصرمفصلی همانند التهاب تاندون‌ها و بورس‌ها، ضخیم شدن غشاء سینوویال و درگیرشدن استخوان‌های زیرغضروف که از عوامل مهم ایجاد درد مفصل زانو می‌باشند
-خشکی مفصلی
-کاهش دامنه حرکتی مفصل که در مراحل پیشرفته بیماری ایجاد میشود
-ضعف و آتروفی عضلات اطراف مفصل که در موارد کاهش دامنه حرکتی بوجود می‌آید
-گاهی وجود کریپتاسیون (حس خش خش کردن )در حرکات مفصل
-گاهی تجمع مایع در مفصل(Joint Efusion) دیده میشود. وجود افیوژن در مفصل، مگر پس از فعالیت زیاد بعید است که اغلب بیماران به اصطلاح به آن آب اوردگی زانو میگوییند.
-پارانتزی شدن یا تغییرشکل در مفصل که درارتباط با آرتروز زانو بیشتر به صورت پای پرانتزی (Genu Varum) است
-احتمال ایجاد کیست در ناحیه پشت مفصل که به کیست بیکر(Baker Cyst) معروف است
درمان آرتروز زانو
با توجه به مشکل بیمار میتواند درارتباط با موارد زیر باشد:
۱-درمان دارویی طبق نظر پزشک متخصص مربوطه که میتواند شامل درمان تزریقی نیز باشد که درحال حاضر تزریق ازون ، کورتون ، ژل ، ارتوکین ، پی آر پی جزو درمانهای اصلی نگهدارنده قبل از جراحی می باشند که همگی در کلینیک دکتر فرزاد طبق نظر بهترین متخصص ارتوپد قابل انجام است.
۲-کاهش وزن درصورت وجود چاقی
۳-کنترل فعالیت‌های روزمره (پرهیزازچهار زانو نشستن، پرهیزاز دو زانو نشستن، کاهش شیب پله‌های منزل، بالا و پایین رفتن از پله‌ها به صورت یک پله-یک پله که مستلزم صبر و حوصله می‌باشد، پرهیزاز وضعیت‌های ثابت که زانو در یک حالت به مدت طولانی قرار می‌گیرد و در نهایت عدم انجام حرکات جهشی-چرخشی و تند)
۴-تقویت عضلات اطراف مفصل زانو. با تقویت عضلات میزان فشار روی مفاصل کاهش می‌یابد که نوع تمرین و شدت آن از طریق فیزیوتراپیست تنظیم میشود
۵-تحرک مفصل به صورت کنترل شده. با توجه به اینکه غضروف فاقد عروق خونی است، حرکات طبیعی نقش بسزایی در تغذیه غضروف دارد
۶-حرکات و فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند حتماً ترک شود
۷-تنظیم یک برنامه درمانی برای بیمار توسط بهترین جراح زانو به خصوص در مواردی که بیماری شدت یافته و احتمال زمین گیر شدن وجود دارد. بهتر است در موارد شدید بیماری تنظیم برنامه درمانی در ارتباط با محیط فرد صورت گیرد، مسائلی ازقبیل استفاده از تخت، تنظیم ارتفاع تخت با توجه به قد فرد و به ویژه آموزش استفاده از وسایل کمکی همانند عصا و واکر. مثلاً تنظیم ارتفاع واکر با توجه به قد فرد در بسیاری از موارد، راه رفتن بیمار را تسهیل می‌کند.
۸-استفاده از زانوبند و وسایل کمکی طبق نظر بهترین متخصص ارتوپد
۹-آب درمانی (هیدروتراپی)
۱۰-برنامه تمرینات هوازی
۱۱-درمان با عمل جراحی. زمانی‌که درد و مشکلات مفصل خیلی شدید است، عمل جراحی طبق نظر پزشک متخصص جراحی ارتوپد ضرورت می‌یابد.
۱۲- درمان و کنترل بیماری با استفاده از مکمل های طبیعی مانند رز ماری و زنجبیل
عمل‌های جراحی در موارد آرتروز مفصل زانو
جراحی در ناحیه زانو میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی)
- برداشتن کشکک در مواردی که مفصل پاتلوفمورال شدیداً درگیراست (پاتلکتومی)
- تنظیم سطوح و عناصر مفصلی درگیر (Debridement) که اصطلاحا به آن خانه تکانی زانو گفته میشود. شامل برداشتن استئوفیت‌ها، سینوکتومی (به هنگام افزایش ضخامت غشای سینویال) و برداشت اجسام آزاد (loose body) در مفصل است. گاهی کناره غضروف‌ها و منیسک‌های ریش‌ریش شده برداشته شده و مفصل پاک و تمیز می‌گردد.تمیزکردن یا تنظیم عناصر مفصلی درگیر زانو ممکن است با آرتروسکوپی یا بدون آرتروسکوپی انجام گردد.
- استئوتومی. زمانی‌که دفورمیتی یا تغییرشکل در زانو وجود دارد (مثلاً به هنگام ایجاد پای پرانتزی یا ژنوواروم)
- برداشتن سطوح مفصلی و جوش دادن دو استخوان که به این عمل آرترودز(Arthrodesis) یا فیوژن می‌گویند.
- در قسمت های بعدی به تفضیل درباره اعمال جراحی زانو سخن خواهم گفت.